Kako u Srbiji ptice žive ove zime

Zimska oprema za dužu šetnju i dvogled dovoljni su za volontersku pomoć u praćenju broja i vrsta ptica koje zimuju u Srbiji, kao i onih ,,domaćih” koje se ovde gnezde i žive preko zime. Naravno, uz pomoć stručnjaka ornitologa koji okupljeni u Društvu za zaštitu i proučavanje ptica Srbije svake godine beleže podatke o pticama, ali i njihovim staništima. Zimski popis ptica vodenih staništa trajao je od 10. do 30. januara ove godine. Ovaj popis se vodi od 1982. godine kada je prvi put započeta ova akcija u Srbiji.

Prema rečima koordinatora popisa, Marka Šćibana, odziv volontera bio je dobar, slično kao i tokom prethodnih godina.

• Svaki volonter nam je ključan da bi iz godine u godinu uspeli da posetimo kako najvažnije tako i one manje važne lokalitete. Predznanje nije važno jer uz pomoć naših priručnika svako može za relativno kratko vreme da nauči osnovne vrste koje beležimo na popisu ili da zajedno sa iskusnijim popisivačima gledaju kako se to radi i uče. – kaže Šćiban objašnjavajući da jedino tako možemo iz godine u godinu da pratimo i upoređujemo brojnost ptica koje zimuju na našim vodama.

On kaže da tačan broj lokaliteta koje su obišli još nije poznat, ali prema dosadašnjim procenama u pitanju je oko 500 vodenih staništa na kojima su zabeležene različite vrste ptica. Ribnjaci, veliki deo Dunava, ceo tok Zapadne Morave i delovi velikog broja drugih reka i kanala u Srbiji. Ono što monitoring ptica i naravno svih vrsta životinja čini toliko značajnim, svakako je sticanje bolje slike o ugroženosti i promenama u populaciji nekih vrsta  i uočavanju uzroka tome. Šćiban objašnjava da su sva staništa na svoj način ugrožena.

• Gotovo sve reke su nam veoma ugrožene zbog različitih zagađenja, preteranog legalnog i ilegalnog izlova ribe. Većini reka su usled izgradnje nasipa izgubile svoje plavne zone, a sa njima i mrestilišta za ribu. Ipak najugroženije su vodoplavne slatine i pašnjaci kojih je usled često nelegalnog preoravanja sve manje iz godine u godinu. – kaže on.

U Bačkoj, jedno od ključnih staništa ptica koje je veoma ugroženo jeste Veliki bački kanal. Koordinator popisa za Bačku, Radislav Mirić, naveo je da su nelegalno postavljene ribarske mreže veliki problem.

• Ptice koje na ovaj način stradaju su razne vrste gnjuraca, vranaca i pataka ronilica, poput riđoglave patke koja je globalno ugrožena vrsta. Na svim vodenim staništima, izuzev pojedinih ribnjaka, vodene ptice su izložene lovu i krivolovu. Takođe, širom Bačke, ali i u drugim regionima, primećeno je masovno izmuljavanje kanala i nepotrebno uništavanje priobalne vegetacije i drveća. Na taj način nestaju vrlo važna mesta za skrivanje, odmor velikog broja ptica i drugih životinja u zimskom periodu, ali i za gnežđenje kasnije tokom sezone. – kaže Mirić

Usled obaveza dugogodišnjih volontera, neke lokacije u Bačkoj nisu posećene, ali najznačajnije su uspeli da obiđu. U severnom Banatu i u severo-istočnom delu Bačke, volonteri i poznavaoci ptica, sa koordinatorom Atilom Agošton obišli su vodena staništa ptica koje zimuju i žive u ovom kraju.

• Nas četvoro je uradilo zimski cenzus ptica vodenih staništa, a i popis sova ušara – utina. Takođe, obilazimo i staništa velike droplje. Velika droplja je na ivici nestajanja iz naše zemlje, preostalo je manje od 10 jedinki i ne uspevaju svake godine da izvedu makar jedno mladunče. – kaže Agošton

Pored velike droplje, na području Banata gnezdi se i jedini preostali par orla krstaša u Srbiji, a ugrožene su i divlje patke, guske i šljukarice usled isušivanja ribnjaka. Kako kaže Agošton, isušenje novokneževačkog ribnjaka je veliki gubitak za ptice.

• Novokneževački ribnjak koji je u vlasništvu Matijevićeve agro imperije, bio je siguran izvor hrane za hiljade selica, takođe i sklonište i zaklon od vremenskih prilika. – kaže on.

Zimksi popis ptica vodenih staništa u svetu se održava od 1967. godine i trenutno obuhvata preko 100 zemalja sa 25.000 lokaliteta koja se obiđu u okviru popisa. Ove godine u regionu, temperature su bile više nego što je to uobičajeno za vreme brojanja ptica vodenih staništa, te je to uticalo na neke ptice koje dolaze da prezime, na one koje se ovde gnezde i generalno na njihova staništa.  Marko Šćiban objašnjava kako su promenjeni vremenski uslovi uticali na ovogodišnji popis.

• Uopšte gledano ovog januara je brojnost ptica bila znatno drugačija u odnosu na nekoliko prethodnih sezona. Zbog neobično visokih temperatura za januar, većina voda ostalo je nezaleđeno. Kao posledica toga guske su nam ove zime sa severa došle u vrlo malom broju. Naša najčešća plovka, gluvara, je na skoro svima lokalitetima bila znatno malobrojnija u odnosu na ranije sezone. Dunav i Tisa su se tokom januara izlili iz svojih korita stvarajući dodatna staništa gde se ptice vodenih staništa mogle sakrivati i hraniti. Takođe, upravo zbog odsustva ledostaja u Srbiji smo tokom ovog popisa po prvi put zabeležili neke vrste i tokom zime. Tako su ove godine zabeleženi i rekordni brojevi zimujućih šarenih utvi, šiljkana, vivaka i velikih carskih šljuka, koje nam inače ostaju na zimovanju u vrlo malom broju. Ipak, i pored toga zabeležena je većina severnih vrsta koje nam redovno, ali u malom broju dolaze tokom zime. – kaže Šćiban.

Kako se menjaju staništa ljudi, njihov način života i odnos prema prirodi, menjaju se uslovi života ptica. Iako na prvi utisak, možda ovo ne zvuči kao nešto što može da se postavi i obrnuto, činjenica jeste da biodiverzitet u prirodi utiče na ljude. Važno je da znamo šta se dešava sa svakom biljnom i životnjiskom vrstom na planeti, a samim tim prvenstveno na području na kojem živimo, te da se zapitamo koji su uzroci njihove ugroženosti i kako ljudi mogu da utiču na ekosistem koji ih okružuje i čiji su i sami deo.