Tribina „Novi Sad – slobodni kraljevski grad“, održana je u četvrtak 31. januara u klubu „Tribina mladih“ Kulturnog centra Novog Sada. Autor i predavač bio je dr Miloš Savin, istoričar.
Na početku, Savin je podsetio da elibertacija Petrovaradinskog Šanca, odnosno dobijanje statusa slobodnog kraljevskog grada i imena Novi Sad, predstavlja markantan političko-istorijski fenomen koji nije dovoljno obrađen.
– Navedeni proces je prvorazredno paradigmatičan za istoriju Srba zato što pokazuje političku zrelost srpskog naroda u podnožju Petrovaradinske tvrđave da napuštanjem tradicionalnih vojničkih stega stvori potentan trgovačko-zanatski sloj koji bi pronašao svoj interes da izdejstvuje zavidan nivo ličnih, ekonomskih i nacionalnih prava i sloboda – objasnio je Savin.
Postojanje organizovanog ljudskog života u formi naselja, na području današnjeg Novog Sada, naučno je dokazano u kontinuitetu od praistorije, pa do savremenog doba. U samom gradu do sada su evidentirana pedeset i dva arheološka nalazišta, a na širem gradskom području više od dve stotine. Kameni nalazi na području Petrovaradinske tvrđave potvrđuju da je na prostoru Novog Sada tokom paleolita živela neandertalska zajednica.
Prvi pisani istorijski podaci o naseljavanju na prostoru današnjeg grada potiču iz 13. veka, iz darovne povelje ugarskog kralja Bele Četvrtog. Cistercitskoj opatiji u Belakutu, koja se nalazila na mestu današnje Petrovaradinske tvrđave na desnoj obali Dunava, poklonjen je grad ugarskog feudalca Petera Tereija, a potom mu je oduzet zbog učešća u ubistvu kraljice Gertrude, Beline majke.
Posle Mohačke bitke 1526. godine, kada su osmanski osvajači odneli pobedu nad mađarskim plemstvom, austrijska dinastija Habzburg preuzela je pravo na ugarsku krunu. U periodu od 1541. do 1687, odnosno četvrte godine Velikog bečkog rata, značajan deo južnih ugarskih krajeva, uključujući područje Novog Sada, nalazio se pod osmanskom vlašću.
U nastavku tribine, autor je kazao da je jedna od najznačajnijih geopolitičkih situacija koja je pogodovala oslobođenju Petrovaradinskog Šanca od raznih stega bio Rat za austrijsko nasleđe (1740-1748). Pošto je Marija Terezija nasledila vlast od svog oca Karla Četvrtog, došlo je do protivljenja pojedinih država, te su protiv Austrije, pre svega radi oduzimanja vanaustrijskih habzburških poseda, zaratile Pruska, Bavarska, Saksonija, Španija, Keln i Švedska.
Rat i monopolističko ponašanje ubrzali su napore da Petrovaradinski Šanac dobije status slobodnog kraljevskog grada. Nosioci pokreta za osamostaljivanje Šanca bili su doseljenici-trgovci koji su trpeli ekonomsku štetu. Stoga su građani Šanca preduzeli prve korake da od carice Marije Terezije dobiju najviši mogući status za svoje mesto.
– Carica Marija Terezija je 1. februara 1748. izdala povelju kojom je Petrovaradinski Šanac uvršten u red slobodnih kraljevskih gradova. Odredila je da mu ime bude Neo-Plantea (Neoplanta), mađarski Ujvidek, što su Srbi preveli kao Novi Sad, a Grci kao Neofite – zaključio je Savin.
